‘Politiek moet zich niet bemoeien met Friese les’, 22-03-2008 (A-LC) ‘Politiek moet zich niet bemoeien met Friese les’, 22-03-2008 (A-LC) Goed onderwijs in de Friese taal is prima. Maar de politiek moet zich niet bemoeien met de manier waarop dat gebeurt, stelt orthopedagoog en spraakpatholoog Sieneke Goorhuis-Brouwer. Eén wijze les: begin nooit met lezen en schrijven in het Fries vóór groep 5, anders ga je finaal in tegen het patroon waarin kinderen een taal leren.
Door Jan Dijksma
Mensen hebben een uniek vermogen om talen te leren. In de leeftijd van nul tot zeven jaar gaat dat nog van nature, ook als het gaat om tweede talen. “In die periode is een kind gefocust op taal”, weet Sieneke Goorhuis-Brouwer, orthopedagoog en spraakpatholoog aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). “Alles wordt opgeslagen in de hersenen.”
Het begint met brabbelen, daarna gaat een kind klanken herkennen. Vanaf pakweg het tweede jaar bouwt een kind in hoog tempo een woordenboek op uit wat het oppikt in de omgeving. Wat het kind oppikt, hangt af van de omgeving en de intelligentie. De ene ouder is nu eenmaal ‘taliger’ dan de ander, het ene kind intelligenter dan het andere. Maar het is een vast patroon, dat doorloopt tot pakweg het zevende levensjaar. Daarna neemt die natuurlijke manier van taalverwerving af, om plaats te maken voor zogeheten successief leren: als je één taal goed beheerst, kun je daarop voortbouwen in een andere.
Als ouders willen dat hun kinderen zowel het Fries als het Nederlands goed als moedertaal leren gebruiken, moeten ze rekening houden met dat patroon. “Spreek thuis Fries en laat het Nederlands aan de school”, adviseert Goorhuis-Brouwer. Dan is aan beide kanten het aanbod rijk genoeg. Bij kleuters is het best mogelijk om op school al wat te oefenen met Fries, maar wees dan helder: één juf spreekt Fries, de ander Nederlands. Of gebruik het Fries als voertaal op een vaste dag in de week, zodat een kind tijdig de knop kan omzetten.
Zodra een kind in groep 3 en 4 leert lezen en schrijven, moet volgens Goorhuis-Brouwer alle aandacht gaan naar het Nederlands. “Dat is al ingewikkeld genoeg.” En het is voor een kind hartstikke belangrijk om dat Nederlands zo goed mogelijk onder de knie te krijgen. Op die basis moet immers de rest van de schoolloopbaan rusten. En als je jonge kinderen in deze fase ook in Fries laat werken, werkt dat alleen maar verwarrend.
Vanaf groep 5 kun je de Friese taal wel weer oppakken. Dan kun je wat gaan lezen en schrijven, voort bouwend op de kennis van het Nederlands. Maar zes uren per week, zoals naar voren komt in de eerste ambities? Dat gaat dan ten koste van andere belangrijke vakken, oordeelt Goorhuis-Brouwer.
Het kan wel, maar dan moet een school het Fries op een vaste dag gebruiken als voertaal. “Begin voorzichtig met gymnastiek of zo. En zorg verderop voor een goed evenwicht tussen wat kinderen moeten leren en de aandacht voor de taal, want het ene kind is van huis uit nu eenmaal beter thuis in het Fries dan het andere. Ook per school zijn de verschillen groot. En ieder kind moet de lessen wel kunnen volgen, natuurlijk.”
Meertaligheid is best een investering waard. Kinderen die al vroeg twee talen beheersen, leren gemakkelijker een volgende taal. “En dat is een voordeel, nu de samenleving steeds mondialer wordt.” Bovendien is die aandacht voor het Fries goed voor het behoud van de taal en cultuur. “Dat is ook wat waard, want in dat grote Europa is het voor iedereen goed een eigen overzichtelijk huis te hebben.”
Maar een groot gevaar ligt op de loer, als de Friese politiek zich gaat bemoeien met de inhoud van het onderwijs. Al tientallen jaren worden scholen gezien als dé plaats om achterstanden te bestrijden. De bedoelingen zijn goed, weet Goorhuis-Brouwer. “Maar reëel is het niet.” Een school moet op een goede manier onderwijs aanbieden. “Ieder kind moet alle kansen krijgen.” Maar het ene kind zal daar meer mee doen dan het andere.
Alle kinderen hebben een eigen ontwikkelingstempo, dat volgens onderzoekers slechts bij eren kleine minderheid is te versnellen. Aan de andere kant worden basisscholen meer dan ooit afgerekend op resultaten. Als er extra geld gaat naar het onderwijs in het Fries en politici hier ook bovenop gaat [= gaan] zitten, zullen ook snel toetsen opduiken om het effect te meten. “Want dan wil de politiek ook rendement zien.”
Scholen moeten dan presteren, als het om het Fries gaat. En dat kan wel eens, zo vreest Goorhuis-Brouwer, negatieve gevolgen hebben voor de rest van het onderwijs en vooral de kennis van het Nederlands. Want het kan verleidelijk zijn om onder druk van die toetsen en inspecteurs die de resultaten lang een meetlat leggen, veel te vroeg te beginnen met lezen en schrijven in de Friese taal. Dan span je het paard achter de wagen.
Boarne: Leeuwarder Courant, 22-03-2008
Neiskrift FFU:
As de kniper op de skine komt, mei it ûnderwiis neffens Goorhuis-Brouwer it Frysk net lykweardich en lykberjochtige oan it Hollânsk behannelje. En dat is fansels in polityk-ideologyske en gjin wittenskiplike stelling, mei net folle ambysjes. In romrofte foargongster fan prof. dr. Goorhuis-Brouwer, de ortopedagoge prof. drs. Bladergroen (ek út Grins), hie dêr yn de foarige ieu likegoed in hantsje fan.
De âlde twatalige skoalle út de perioade 1955-1980 hat al lang bewiisd dat it hiel goed mooglik is om bern (ek) al betiid (yn de âlde earste en twadde klasse, no dus groep 3 en 4) yn it Frysk it lêzen en skriuwen oan te learen, werby’t de transfer nei it Hollânsk altiten flot ferrûn. Guon leden fan it FFU-bestjoer hawwe jierrenlang ûnderfining (hân) mei dat soarte fan ûnderwiis jûn en binne dus ‘ervaringsdeskundige’.
En dat de skoallen fan frou Goorhuis net (goed) prestearje meie as it om it Frysk giet, raast likegoed oan de protters. Se achtet it Hollânsk (‘Nederlands’) winliken wichtiger as it Frysk, omdat de taalmacht en it ‘nut’ (maatskiplike belang) derfan grutter is: se hat dus in ‘utilistyske’ ideology. Krekt omdat de taalmacht fan it Hollânsk yn de maatskippij grutter is as dy fan it Frysk, pleitet dat der neffens ús foar om op skoalle, as kompensaasje dêrfan, mear oan it Frysk de dwaan as oan it Hollânsk. It Frysk moat dan de earste taal op skoalle wurde. Sels dan sil de skoalle de macht fan de maatskippij nea net alhiel kompensearje kinne.
Yn alle gefallen moat it rendemint fan it ûnderwiis yn it Frysk likegoed oantoand wurde (kinne) as dat troch de lanlike oerheid foar it Hollânsk ek oplein wurdt. Oars ferkringt it Hollânsk it Frysk (wer). Dus as Frysktalige bern fan de steatsnasjonale oerheid al ier yn it Hollânsk toetst wurde moatte, dan moatte Hollânsk- en oarstalige bern ek al ier yn it Frysk toetst wurde. It is foar ús gjin fraach wêr’t dan de grutste taalefterstannen metten wurde sille. Us Fryske politisy hawwe op dat stik dus wiswier al in wichtige opdracht en grutte ferantwurdlikens foar it Frysk. En ek as it giet it (tige) fersterkjen fan de ekonomyske en juridyske grûnslaggen fan it Frysk yn Fryslân. Party minsken tinke as it derop oan komt, lykas frou Goorhuis, no ienris te iensidich ‘utilistysk’.