Rijk laat Fries taal bungelen, 15/16-07-2008 (A-EL) Rijk laat Fries taal bungelen, 15/16-07-2008 (A-EL) Van onze verslaggever
STRAATSBURG - Nederland komt zijn verplichtingen jegens taalminderheden lang niet allemaal na. Het Onderwijs in het Fries schiet tekort. Organen als Rijkswaterstaat en Belastingdienst negeren het Fries als communicatiemiddel, terwijl iedereen het recht heeft zich in het Fries met rijksinstellingen te verstaan. Dit blijkt uit het jongste verslag van een expertcommissie van de Raad van Europa.
De Europese kritiek zal na de zomer met minister Guusje ter Horst van binnenlandse zaken worden besproken door het consultatief orgaan, dat naleving van het Handvest bewaakt.
Vice-voorzitter Arno Brok, burgemeester van Sneek, noemt het “pynlik” voor de regering dat zij nu weer onder uit de zak krijgt van de experts. “It is al de tredde kear. Der sil no dochs wat dien wurde moatte.”
Nederland heeft zich in 1998 bij verdrag verplicht om het Fries, het Nedersaksisch, Limburgs en Romani de ruimte te geven en actief te ondersteunen. Om de drie jaar wordt bekeken of het Handvest voor regionale talen en minderheidstalen wordt nageleefd.
De rapporteurs zijn in hun derde rapport zeer kritisch. De regering vertikt het tot nu toe om een taalpolitiek te formuleren, omdat het Fries bij de provinciale overheid in goede handen zou zijn. De staat blijft echter verantwoordelijk voor naleving van het verdrag.
Het Fries krijgt nog te weinig ruimte in speelzalen en het basisonderwijs, terwijl veel leerkrachten de bevoegdheid voor de taal missen.
In het voortgezet onderwijs is het Fries nog altijd geen integraal onderdeel. Ook daar is er een tekort aan bevoegde docenten.
Het verlagen van de kerndoelen voor het Fries tot het niveau voor vreemde talen stuit bij de rapporteurs op weerzin. De expertcommissie is bang dat deze afzwakking de toch al wankele positie van het Fries in het onderwijs verder zal aantasten. Commerciële omroepen zouden het Fries ook actiever moeten bevorderen.
Boarne: Leeuwarder Courant, 15-07-2008, s. 1
Tien jaar Handvest bracht het Fries weinig, 16-07-2008 (A-LC)
Door Willem Bosma
LEEUWARDEN - Het ministerie van VROM kwam vorige maand met een zeldzaam stuntje. Het verslag van een inspectie naar de manier waarop de provincie Friesland past op het milieu en de ruimtelijke ordening verscheen ook in het Fries. Dat had wel in de krant gemogen, want in het algemeen laten de ministeries de tweede rijkstaal voor wat die is. Ook tien jaar na de Nederlandse ratificatie van het Europese Handvest voor minderheidstalen loopt Den Haag nauwelijks warm voor het Fries.
Het handvest verplicht de ondertekenaars ertoe in hun land minderheidstalen geen strobreed in de weg te leggen, sterker nog: deze talen te faciliteren met wetgeving, leraren, tolken, lesboeken, zendgemachtigden en vooral geld. Elk land kon zelf intekenen op onderwerpen die voorrang moeten genieten. Nederland koos er voor het Fries 35 [= 48] stuks, die ook bij de deze week gepubliceerde derde evaluatie bij lange na niet allemaal het volle pond krijgen.
Hoe kan dat? “Der sit in grut ferskil yn hoe’t Den Haach en Fryslân it Hânfêst besjogge”, zegt bestuurskundige Piet Hemminga van de Fryske Akademy. De regering zag en ziet het verdrag in de eerste plaats al middel om etnische spanningen en taalconflicten in Oost-Europa op een beschaafde manier de baas te worden.
“Wy kinne wol meidaan, want wy foldogge der ommers sels al oan. Faaks kinne wy troch it Hânfêst wat betsjutte foar oaren”, verwoordt Hemminga de Haagse afweging van destijds. Medio jaren negentig werd de Raad van Europa uitgebreid met prille democratieën naar westers model. Maar er is geen Oost-Europees land of er zijn wel wrijvingen over minderheidstalen, doordat de gebruikers verdacht worden van afscheidingsneigingen of omdat ze van huis uit de taal spreken van een groot buurland.
Zulke landen zouden een voorbeeld kunnen nemen aan Nederland, zo heette het op het Binnenhof. Daar wordt de positie van het Fries immers in pais en vree geregeld. In 1953 kreeg het Fries een formele status in het rechtsverkeer. In 1972 erkende het rijk zijn verantwoordelijkheid voor de instandhouding en bevordering van het Fries.
In 1980 werd Fries een verplicht vak in het basisonderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs volgde in 1993. In 1996 werd de tweetaligheid van Friesland formeel geregeld in de Algemene wet bestuursrecht. En sinds enkele jaren kunnen Friese verenigingen en stichtingen hun statuten exclusief in het Fries verwoorden. Wie Roodbergen heette, mag zich inmiddels als Rea(d)bergen laten registreren. Wat wil een Fries nog meer?
Voor de Friese bestuurders is het Handvest echter geen oefening in zelfgenoegzaamheid, maar veeleer een welkom stokje achter de deur. “Hjir is it opfette as in program om it Frysk fierder te helpen”, zegt Hemminga. “Lykas op allerhanne oare plakken yn Europa is it ferdrach in bûnsmaat dy’t it regear oanfiterje kin.”
Dat gebeurt dan om de drie jaar, als een groep Europese experts komt inspecteren hoe het met ’t Fries in het bestuur en de maatschappij is gesteld. De bevindingen zijn tot nu toe vooral op het terrein van onderwijs en media somber. Te weinig Fries op school, te weinig geschikte leraren, te weinig Fries in de ether: de regering krijgt elke keer een berg huiswerk op.
Hemminga denkt dat het “as moreel berop” wel wat helpt, maar naleving van het verdrag blijft een zaak van vrijwilligheid. “Der binne lytse stapkes, mar foaral in soad papier”, vat de Akademy-man de praktijk samen. Tekenend is wellicht dat de zelfevaluatie, die Nederland vooraf naar de experts moet opsturen, vijftien maanden te laat werd ingeleverd.
De kritiek van de experts verbaast Hemminga niet. “It dossier Frysk libbet net yn Den Haach
Allinne doe’t Dieuwke de Graaff-Nauta sels yn it regear siet, hat dat al sa west. No is it yn hannen fan ien amtner op Ynlânske Saken, dy’t der wyks in heale dei oer te set mei. Faaks is it ek noch freedtemiddei.”
Cultuurgedeputeerde Jannewietske de Vries wil met haar taalplannen duidelijk verder gaan dan Den Haag. Van haar kant neigt de regering ertoe om de Friese taalpolitiek helemaal aan de provincie te delegeren. Maar de Raad van Europa zal ook dan bij het rijk op de stoep staan, als er op het Fries wordt beknibbeld. De staat is en blijft verantwoordelijk voor de talen in zijn land.
Boarne: Leeuwarder Courant, 17-07-2008, s. 13
It 3de rapport fan de Kommisje fan Eksperts is ferskynd
Ien kear yn de trije jier skriuwt in kommisje fan saakkundigen fan de Ried fan Europa, it Committee of Experts (CoE), in rapport. De kommisje hifket yn dat rapport oft it Nederlânske regear de ferplichtings neikomt dy 't it regear oangongen is troch it ratifisearjen fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale Talen en Talen fan Minderheden. It CoE wurket yn opdracht fan it Committee of Ministers fan de Ried fan Europa. It Committee of Ministers stjoert oanbefellings nei oanlieding fan it rapport nei it Nederlânske regear. It rapport, it tredde alwer, is foarige wike útkaam.
Richt Sterk fan it Konsultatyf Orgaan 1) stjoerde de Ried fan de Fryske Beweging in gearfetting ta fan de konklúzjes fan it rapport. Boppe har gearfetting hat Sterk setten:
"Tredde rapport fan de Committee of Experts oer de tapassing fan it Europeesk Hânfest foar Regionale Talen of Talen fan Minderheden yn Nederlân, is kritysk".
"It Europeesk Hânfest foar Regionale Talen of Talen fan Minderheden hat as doel om regionale talen en talen fan minderheden te beskermjen en te befoarderjen. It Hânfêst is op 1 maart 1998 yn Nederlân yn wurking kommen. Foar it Frysk hat it Nederlânske regear him ferplichte om 48 bepalings op it mêd fan ûnderwiis, justysje, iepenbier bestjoer, media, kultuer, kontakten oer de grins, sosjaal en ekonomysk libben út te fieren. It Nederlânske regear is fierder ferplichte om ien kear yn de trije jier sels in evaluaasjerapport te meitsjen foar de Ried fan Europa oangeande de útfiering fan it Hânfêst. It CoE brûkt dat evaluaasjerapport as basis foar syn eigen rapportaazje. Dêrneist heart it CoE de organisaasjes by in "on the spot visit", gûverneminteel en net-gûverneminteel, dy 't har dwaande hâlde mei de minderheids- of streektaal. Dit kear wie it Nederlânske regear 15 moanne te let mei syn evaluaasjerapport en dat hat it wurk fan it CoE slim behindere. It Nederlânske regear wurdt dêrop terjochtwiisd. It rapport is fierder tige kritysk as it giet om de ferplichtings oangeande it ûnderwiis en brûkt hjir faker as yn de foargeande rapporten de term 'strongly urges' (sterk op oantrune). Der wurdt by de Nederlânske oerheid sterk op oantrune om in gearhingjend en oerlaapjend belied te ûntwikkeljen om it Frysk yn alle nivo's fan ûnderwiis in plak te jaan en konkrete maatregels te nimmen om dat te berikken. Der wurdt dêrneist op oantrune om in substansjeel diel fan it foarskoalske en primêre ûnderwiis yn it Frysk oan te bieden en de situaasje fan it Frysk yn it fuortset ûnderwiis te ferbetterjen. Neffens it CoE makket it Frysk yn it foarskoalske en primêre ûnderwiis noch net in substansjeel part fan it ûnderwiis út en yn it fuortset ûnderwiis net in yntegraal part. It ferleegjen fan de kearndoelen foar it Frysk wurdt as in negative ûntwikkeling sjoen, mar it is noch te betiid om hurde konklúzjes te lûken. Ek binne der te folle net-kwalifisearre learkrêften Frysk yn it ûnderwiis. Op it mêd fan media wurdt derop oantrune dat it Frysk ek by kommersjele omroppen brûkt wurdt. Omrop Fryslân soe mear strukturele subsydzje hawwe moatte as de oare regionale omroppen omdat Omrop Fryslân as ien[n]ige stjoerder fan en yn it Frysk in spesjale status hat. In oare wichtige oanrikkemandaasje is om it brûken fan it Frysk te befoarderjen yn kommunikaasje troch en mei dekonsintrearre rykstsjinsten, lykas de Belestingtsjinst of Rykswettersteat. Op it mêd fan justysje en kontakten oer de grins hat it Nederlânske regear oan alle ferplichtings foldien.
De folsleine tekst fan it rapport is oan te klikken op: www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/EvaluationReports/NetherlandsECRML3_en.pdf
1) It Konsultatyf Orgaan Frysk jout advys oan de Minister fan Ynlânske Saken en komt yn septimber mei in wiidweidiger reaksje.
FFU: Sjoch ek Pieter de Groot syn DWERS oer ‘Ivich en erflik spul om it Frysk’, dêr’t boppeneamd rapport yn op it aljemint komt, mei yn relaasje ta ús ‘Oanfalsplan Frysk’ (Poadium 2008, 18-07-2008).